FRYSKE JEHANNES PASSY 2025

‘…Yn it begjin wie it wurd en it wurd wie by God en it wurd wie God dit wie yn it begjin by God…’

Fragment 1: Yn it begjin

zo begint de Friestalige en Latijnse Johannes Passie die Hoite Pruiksma componeerde en in 1999 in de Grote of St Gertrudiskerk van Workum in première ging.

De Fryske Jehannes Passy van Hoite Pruiksma is een eigentijds, monumentaal muziekstuk van 70 minuten, expressief en verstild.
‘ De Fryske Passy is kaal en streng als de grond en het evangelie waaruit hij voortkomt.’ (Joost Galema NRC 2018)

Een verhaal over macht en onmacht en de vele kanten die de waarheid kent.
‘ De rode draad in de Fryske Jehannes Passy is de vraag aan de hem (Pilatus) uitgeleverde Jezus: “ Wat is waarheid”. Er ligt een diepere onzekerheid in verborgen, die ook onze huidige tijd kenmerkt. Wat ligt er aan ons oordeel ten grondslag.’ (NRC)

Zeven instrumentalisten begeleiden de zangers en vertellen met hen het verhaal.
‘ De baslijnen graven zich in, de piano wringt , het slagwerk verontrust en het Fries met zijn lange klinkers waait over de vlakten.’ (NRC)

Het koor CAPELLA FRISIAE verbeeldt o.a. de hoogmoedige hogepriesters en Farizeeërs, het agressieve niet voor reden vatbare volk en de nonchalante niets ontziende soldaten onder het kruis.
‘ Het koor sist, eerst als een slang, daarna als een lont in een ontploffend kruitvat’ (NRC)

‘ In Pruikma’s Passy vervloeien verleden, heden en toekomst in muziek en woord. Hij toont zich een waardig erfgenaam maar tevens tegenhanger van Bach,’ (NRC)

Fragment 2: Qui passus est

Fragment 3: Simon Petrus

Fragment 4: As Hy gjin

Fragment 5: It is us net tastien

Fragment 6: Pilatus Jezus

Fragment 7: Motet miserere

Taal

De bijna rauwe, grondige directheid en tevens zo klankrijke en melodische Friese taal sluit volgens de componist naadloos aan bij de abstracte, mystieke en expressieve verteltrant van het Bijbelse Johannes passieverhaal.
‘De vertaling vanuit het Grieks van Prof. W.J. Buma die hij beschikbaar stelde voor deze passie en die later werd uitgegeven in zijn bundel: “De Fjouwer Evangeeljes op'e nij ferfryske”, zijn een belangrijke inspiratiebron voor mij geweest‘ aldus de componist.

Het Fries is een zangrijke taal en kenmerkt zich door nasale en ronde klanken en kent veel ‘twa lûden’ (twee klinkers na elkaar) en is ritmisch krachtig door het gebruik van duidelijke medeklinkers bijv. een rollende ‘r’ en een scherpe ‘t’.

Tegenover het Fries wordt het Latijn gebruikt: de kerkelijke wereldtaal tegenover de Friese volkstaal.

Vorm

De Passie is een spiraalvormig, 9-delig werk van 70 minuten en staat in de kerkmuzikale traditie. Dat uit zich bijv. In het gebruik van de symbolische kerkelijke getallen 3, 7 en 9. Drie is het getal van de drie-éénheid: Vader, Zoon en Heilige Geest, maar ook van de drie gekruisigden en drie maal verloochende Petrus Jezus. Het hoofdmotief van deze passie bestaat uit drie tonen: een dalende sprong van drie tonen (grote terts) gevolgd door een stijgende sprong van drie tonen (kleine terts).

Het is een spiraalvormig werk: de passie begint met gesproken Friese tekst en eindigt hier ook mee. Het koor loopt zingend vanuit 4 hoeken (4 windrichtingen) naar de centrale plek in de ruimte, symbolisch in de kerkelijke traditie voor het volk op weg naar Jeruzalem en keert na het passieverhaal weer terug naar de plek (in de wereld) waar hij/zij vandaan komt. Deze twee koordelen zijn in spiegelvorm en op Latijnse tekst geschreven. De passie eindigt zoals het begint als de vorm van een spiraal, de tijd is de veranderende factor. Het passieverhaal wordt twee keer onderbroken door motetten op Latijnse tekst, twee muzikale rustpunten in het verhaal.

Naast de 3 Hoofdfiguren Christus, Pilatus en de evangelist zijn er de kleine partijen van bijv. Petrus, Hogepriester, dienstknecht en de dienstmaagd, die vanuit het koor gezongen worden. Het koor verbeeldt het volk, de hogepriesters, farizeeërs en soldaten.
Elke persoonlijkheid heeft zijn/ haar eigen toonaard en karakter in deze passie waarin de Christusfiguur het verstilde fundament vormt en het volk(koor) de expressieve tegenhanger hiervan is. Pilatus, de gespleten politieke figuur, is overtuigd van Jezus onschuld, wil hem vrijlaten, maar levert hem toch uiteindelijk aan het volk over om gekruisigd te worden, ingegeven door zijn angst om zijn macht kwijt te raken.

Dit verhaal met een hoog dramatisch gehalte, deze contrastrijke muziek van verstilling en vol 20e-eeuwse expressie,is geschreven voor een niet alledaagse kleine instrumentale bezetting (piano, harmonium, cello contrabas en uitgebreid slagwerk)